Projekty W moim nowym projekcie analizuję postrzeganie śmierci, umierania, choroby i żałoby w XXI-wiecznym kinie grozy: amerykańskim, polskim i europejskim. Celem projektu jest stworzenie nowego aparatu krytycznego, który połączyłby dotychczasowe dyskusje o filmowej śmierci w jej kulturowym i symbolicznym wymiarze ze współczesną krytyką antropocentryzmu, bio- i nekropolityką oraz koncepcją śmierci jako materialno-dyskursywnego splotu.
Pierwsze wnioski dotyczące obrazowania podeszłego wieku, choroby Alzheimera oraz kobiecości w amerykańskim kinie grozy opublikowałam w artykule Un/re/production of Old Age in „The Taking” of Deborah Logan w „Somatechnics” jesienią 2018. Z kolei w Beyond Death and Mourning in „A Dark Song” and „We Are Still Here”, opublikowanym w „Women, Gender and Research” w 2019 r., badałam reprezentację żałoby i macierzyństwa w dwóch filmach: We Are Still Here (2015) oraz A Dark Song (2016). Temat pamięci, żałoby, traumy narodowej i polityki pamięci dotyczącej Holokaustu oraz relacji polsko-żydowskich przed 1939 r. podjęłam w artykule Dis/Possessing the Polish Past in Marcin Wrona’s „Demon” opublikowanym w „Humanities” w 2020 r.
Moje wcześniejsze badania dotyczące obrazów śmierci oraz, w mniejszym stopniu, afektywnego wymiaru horroru opierały się przede wszystkim na Freudowskiej teorii wyparcia i kategorii niesamowitości (the uncanny) oraz relacji widz – kamera – obraz (zastosowanych np. w tekstach Barbary Creed, Lindy Williams czy Caro J. Clover). Kolejne prace, kwestionujące prymat schematu psychoanalitycznego, wprowadziły do analizy filmoznawczej kina grozy narzędzia takie jak schizoanaliza Gilles’a Deleuze’a i Felixa Guattariego, teorie queer, fenomenologia kina i teorie afektu. Wymienione wyżej narzędzia interpretacyjne stanowią niezwykle ważny punkt odniesienia dla mojego projektu, ponieważ umożliwiają odejście od psychoanalitycznej teorii podmiotowości i ściśle powiązanej z nią polityki reprezentacji.
Drugim i równie ważnym elementem mojego aparatu krytycznego są prace z zakresu feministycznego nowego materializmu, krytycznego posthumanizmu oraz współczesnych badań nad śmiercią (death studies). Krytyka antropocentryzmu oraz sztywnego podziału natura/kultura, zawarta w pracach m.in. Stacy Alaimo, Timothy’ego Mortona, Elizabeth Grosz, Karen Barad czy Rosi Braidotti, pozwala spojrzeć na śmierć jak na serię splątań materii i dyskursu, biologii i symboliki, procesów witalnych i nekrotycznych. Jak udowadnia Ewa Domańska w Nekros (2017), śmierć postrzegana nie tylko symbolicznie, ale także biologicznie i materialnie, pomaga przełamać dualizm żywe/martwe i ludzkie/nieludzkie, co z kolei umożliwia rozmowę o nowej etycznej postawie wobec zmarłych – zarówno ludzkich, jak i nieludzkich – i ich szczątków, miejsc pochówku czy – szerzej – narodowej polityki pamięci. Podobnie feministyczna filozofka Rosi Braidotti postuluje rezygnację z filozoficznej koncepcji śmierci jako ostatecznego horyzontu człowieczeństwa i w jej miejsce proponuje neowitalną etykę trwałości (ethics of sustainability), która skutecznie przeciwstawia się antropocentrycznej neoliberalnej polityce zarządzania ciałem, śmiercią i życiem.
W moim projekcie zarówno nekrowitalizm proponowany przez Domańską, jak i neowitalizm Braidotti posłużą jako punkt wyjścia do rozważań, w jaki sposób współczesny horror mówi o starzejących się społeczeństwach zachodnich i chorobach podeszłego wieku (np. opieka nad osobami starszymi, choroba Alzheimera, demencja), o chorobach cywilizacyjnych i nowych zagrożeniach (np. bioterroryzm, żywność modyfikowana, przemysłowa hodowla zwierząt), o sposobach umierania i myślenia o śmierci (np. ludobójstwo, pornografizacja śmierci, trauma porn), o pochówku, żałobie i stracie (np. pogrzeby ekologiczne, polityka pamięci, miejsca pamięci).
Foto w awatarze projektu: Joel Filipe / Unsplash