Intersekcjonalne literaturoznawstwo i studia żydowskie

dr hab. Karolina Krasuska

Moje badania testują możliwości podejść feministycznych do literatury i kultury. Interesuję się tym, co trudno ująć jednoznacznie przy użyciu istniejących narzędzi teoretycznych: rozpracowując tekst literacki, wizualny czy wystawę muzealną, ukazuję takie oporne momenty i przy ich okazji staram się przemyśleć dostępne narzędzia teoretyczne. W swoich badaniach używam metody intersekcjonalnej, programowo rozpatrującej kategorie różnic społecznych w ich wzajemnych współzależnościach.

Z poczucia niedopasowania między feministyczną krytyką literacką dotyczącą angloamerykańskich tekstów literackich przełomu XX w. a tą dotyczącą tekstów niemieckich i polskich z tego samego okresu powstała moja pierwsza monografia – Płeć i naród: Trans/lokacje (2011). Opierając się na prężnie rozwijających się trasnarodowych badaniach modernizmu, książka poszerzyła porównawcze odczytania tego prądu kulturowego o teksty polskie. Poprzez bliską lekturę tekstów literackich, w tym poezji, monografia ukazuje wzajemne zależności płci i narodu, o których wcześniej pisała Nira Yuval-Davis. Tym samym jest przyczynkiem do rozwijania metody intersekcjonalnej w inspirowanych kulturoznawstwem badaniach literackich. Konstelacje płci i narodu zmieniają się ze względu na różne modernistyczne nowatorskie formy literackie, a także lokalne konteksty kulturowe. Poprzez zestawienie modernizmów ukazuje się cały wachlarz możliwości wzajemnych zależności płci i narodu, a także to, jak interpretacja tekstu jako wywrotowego, wyrażającego niezgodę na zastany porządek, zmienia się z miejsca na miejsce. „Miejsce” to nie tylko miejsce rozumiane geograficznie – modernistyczne metropolie Londynu, Berlina i Warszawy, lecz również umiejscowienie jednostki, na które składa się wiele składowych podmiotowości. Tytułowe „trans/lokacje” to takie umiejscowienie „na styku” zastanych pozycji, ale także umiejscowienie samych tekstów literackich, które zmienia się w zależności od przyjmowanej pozycji czytelniczki/czytelnika. Monografia umiejscawia twórczość Miny Loy w kontekście brytyjskiej imigranckiej żydowskości, Else Lasker-Schueler – w queerowym i kulturowym syjonistycznym dyskursie publikacji berlińskich, a twórczość Piotra Własta odczytuje, używając instrumentarium studiów trans*.

Późniejsza monografia – Poradzieckie: Najnowsza żydowska literatura migracyjna w Stanach Zjednoczonych (2021) – również poświęcona jest transnarodowości w tekstach literackich. Tutaj jednak wybrane teksty posiadają w zasadzie wspólne umiejcowienie: ich autorki i autorzy jako dzieci lub młodzi ludzie wyemigrowali do Ameryki Północnej z (byłego) Związku Radzieckiego. Część tych poradzieckich literackich utworów anglojęzycznych, m.in. Gary’ego Shteyngarta, Anji Ulinich, Sany Krasikov, Keitha Gessena oraz publicystyczne opracowania Mashy Gessen zostały wydane po polsku. Poradzieckie ujmuje ich teksty pokoleniowo, rozważając naznaczone przez normy płci i seksualności systemy migracyjne, transnarodową pamięć o wojnie i Zagładzie oraz amerykańską pamięć o komunizmie. Pisanie o poradzieckiej żydowskiej literaturze ukazuje szereg niepisanych założeń współczesnej żydowskiej krytyki literackiej, nieraz wprost „etnograficznej”, i pozwala dostrzec bardziej otwartą i zróżnicowaną wizję żydowskości w literaturze i kulturze. „Poradzieckie” staje się tym samym mobilną geograficznie kategorią, która pomaga rzucić światło na współczesny rynek literacki w USA. Obecnie przygotowuję również znacznie poszerzoną i zmienioną wersję monografii w języku angielskim. Zagadnienia poruszane w niej ujmowałam również w szeregu wcześniejszych artykułów opublikowanych w „Eastern European Jewish Affairs”, „Iudaica Russica”, „Autobiografii” i rozdziałach monografii The Palgrave Handbook of Holocaust Literature and Culture oraz Kanade, di Goldene Medine. Moje badania dookoła poradzieckiej żydowskiej literatury amerykańskiej finansowane są od 2019 r. dzięki trzyletniemu grantowi „Sonata” Narodowego Centrum Nauki.

Podczas gdy moje zainteresowanie żydowskością wywodzi się z pracy nad pierwszą monografią, poświęconą modernizmowi, to samo instrumentarium intersekcjonalnej analizy płci/seksualności i żydowskości wypracowałam przy przygotowywaniu dwóch wcześniejszych publikacji. Współredagowana wraz z Andreą Peto oraz Louise Hecht książka Women and the Holocaust: New Perspectives and Challenges jest próbą krytycznego ujęcia kategorii płci w Zagładzie w kontekście Europy Środkowej. Dodatkowo instrumentarium teorii queer do zrozumienia reprezentacji żydowskości użyłam w artykule do interpretacji Galerii Zagłada w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Interesuje mnie również rozwijanie teorii feministycznej. Moje pierwsze publikacje rozpracowywały narzędzia krytyki feministycznej, takie jak intersekcjonalność. Zaangażowanie w teorię feministyczną było zasadnicze dla ukończenia przeze mnie przekładu Uwikłanych w płeć Judith Butler, książki, która miała zasadniczy wpływ na moje wczesne badania i która należy dziś do ścisłego kanonu gender studies. Autorstwo haseł do Encyklopedii gender: płeć w kulturze oraz autorstwo rozdziału pt. Jaki gender jest, każdy widzi: podstawowe terminy gender studies to kolejne etapy mojego namysłu nad teorią feministyczną.